Links
Archives
- 12/01/2003 - 01/01/2004
- 01/01/2004 - 02/01/2004
- 02/01/2004 - 03/01/2004
- 03/01/2004 - 04/01/2004
- 01/01/2005 - 02/01/2005
- 02/01/2005 - 03/01/2005
- 04/01/2005 - 05/01/2005
- 06/01/2005 - 07/01/2005
- 07/01/2005 - 08/01/2005
- 08/01/2005 - 09/01/2005
- 09/01/2005 - 10/01/2005
- 10/01/2005 - 11/01/2005
- 11/01/2005 - 12/01/2005
- 06/01/2006 - 07/01/2006
- 11/01/2006 - 12/01/2006
- 10/01/2008 - 11/01/2008
Het volgen van de ontwikkelingen op HardWare gebied van de computermarkt.
Friday, February 20, 2004
Usb als alternatief voor Bluetooth
Intel, Microsoft en Philips demonstreren Wireless USB
[IDF, San Francisco] Intel zal samen met HP, Microsoft, NEC, Philips en Samsung alles op alles zetten om een nieuwe draadloze standaard voor consumenten tot een succes te maken. Wireless USB is een draadloze USB 2.0-variant en kent een maximale doorvoersnelheid van 480 Mbps – net zo snel als FireWire.
Wireless USB kent dezelfde eigenschappen als usb via een draadje en is gebaseerd op de Ultra-Wideband (UWB) radiotechniek van de MultiBand OFDM Alliance (MBOA) en de WiMedia Alliance.
Intel demonstreerde de draadloze usb-variant op het Intel Developer Forum in San Francisco. De techniek werkt tot op 10 meter, maar de hoogste snelheid wordt behaald als beide apparaten maximaal 2 meter van elkaar staan.
Door uit te gaan van de al bestaande usb-standaard hoeven er maar weinig aanpassingen gedaan te worden aan drivers en software. Microsoft heeft al toegezegd de nieuwe techniek te ondersteunen in Windows.
De eerste Wireless USB-producten kunnen nog wel even op zich laten wachten. De specificaties van de nieuwe techniek zijn nog niet geheel vastgelegd. Naar alle waarschijnlijkheid zal Wireless USB geïntegreerd worden in PCI-kaarten of dongles die aangesloten kunnen worden op een pc of laptop.
Intel, Microsoft en Philips demonstreren Wireless USB
[IDF, San Francisco] Intel zal samen met HP, Microsoft, NEC, Philips en Samsung alles op alles zetten om een nieuwe draadloze standaard voor consumenten tot een succes te maken. Wireless USB is een draadloze USB 2.0-variant en kent een maximale doorvoersnelheid van 480 Mbps – net zo snel als FireWire.
Wireless USB kent dezelfde eigenschappen als usb via een draadje en is gebaseerd op de Ultra-Wideband (UWB) radiotechniek van de MultiBand OFDM Alliance (MBOA) en de WiMedia Alliance.
Intel demonstreerde de draadloze usb-variant op het Intel Developer Forum in San Francisco. De techniek werkt tot op 10 meter, maar de hoogste snelheid wordt behaald als beide apparaten maximaal 2 meter van elkaar staan.
Door uit te gaan van de al bestaande usb-standaard hoeven er maar weinig aanpassingen gedaan te worden aan drivers en software. Microsoft heeft al toegezegd de nieuwe techniek te ondersteunen in Windows.
De eerste Wireless USB-producten kunnen nog wel even op zich laten wachten. De specificaties van de nieuwe techniek zijn nog niet geheel vastgelegd. Naar alle waarschijnlijkheid zal Wireless USB geïntegreerd worden in PCI-kaarten of dongles die aangesloten kunnen worden op een pc of laptop.
Thursday, February 19, 2004
Leidse onderzoekers bereiden weg voor kwantumcomputer
Onderzoekers van de Universiteit van Leiden hebben een methode bedacht waarmee elektronen kunnen dienen als de bouwstenen van kwantumcomputers. In een artikel in het laatste nummer van het tijdschrift Physical Review Letters zetten Carlo Beenakker en Michael Kindermann hun methode uiteen die neerkomt op teleportatie, het zonder vertraging transporteren van deeltjes over kleine afstanden.
Kwantumcomputers zijn een theoretisch concept waarbij gebruik wordt gemaakt van de eigenschappen van fotonen, elektronen of atomen om mee te schakelen. Een computer gebaseerd op kwantumschakelingen kan in theorie snelheden bereiken die de huidige computerarchitecturen ver te boven gaan.
Een obstakel voor teleportatie van elektronen is dat deze in een halfgeleider in zwermen voorkomen, Fermi-zeeën geheten, waardoor individuele elektronen moeilijk te manipuleren zijn. De onderzoekers beschrijven een methode waarbij ingesloten elektronen hun bestaan kunnen voortzetten op enige afstand van hun laatste fysieke locatie.
De methode kan uiteindelijk worden gebruikt om informatie zonder vertraging te transporteren tussen de kwantumbits of kubits van een kwantumcomputer. Voorwaarde is dat de elektronen geteleporteerd kunnen worden over afstanden van ongeveer 100 micron.
Teleportatie werd tien jaar geleden voor het eerst geobserveerd bij fotonen in de vrije ruimte. Beenakker en Kindermann voorspellen dat binnen enkele jaren elektronen in laboratoriumsituaties geteleporteerd kunnen worden. (hpl)
Onderzoekers van de Universiteit van Leiden hebben een methode bedacht waarmee elektronen kunnen dienen als de bouwstenen van kwantumcomputers. In een artikel in het laatste nummer van het tijdschrift Physical Review Letters zetten Carlo Beenakker en Michael Kindermann hun methode uiteen die neerkomt op teleportatie, het zonder vertraging transporteren van deeltjes over kleine afstanden.
Kwantumcomputers zijn een theoretisch concept waarbij gebruik wordt gemaakt van de eigenschappen van fotonen, elektronen of atomen om mee te schakelen. Een computer gebaseerd op kwantumschakelingen kan in theorie snelheden bereiken die de huidige computerarchitecturen ver te boven gaan.
Een obstakel voor teleportatie van elektronen is dat deze in een halfgeleider in zwermen voorkomen, Fermi-zeeën geheten, waardoor individuele elektronen moeilijk te manipuleren zijn. De onderzoekers beschrijven een methode waarbij ingesloten elektronen hun bestaan kunnen voortzetten op enige afstand van hun laatste fysieke locatie.
De methode kan uiteindelijk worden gebruikt om informatie zonder vertraging te transporteren tussen de kwantumbits of kubits van een kwantumcomputer. Voorwaarde is dat de elektronen geteleporteerd kunnen worden over afstanden van ongeveer 100 micron.
Teleportatie werd tien jaar geleden voor het eerst geobserveerd bij fotonen in de vrije ruimte. Beenakker en Kindermann voorspellen dat binnen enkele jaren elektronen in laboratoriumsituaties geteleporteerd kunnen worden. (hpl)
Saturday, February 14, 2004
Silicium zorgt voor supersnelle bitstroom
Onderzoekers van Intel hebben een apparaat ontwikkeld dat dankzij silicium data met zeer grote snelheid omzet in lichtsignalen (infrarood) en terug. Het apparaat, een zogenaamde modulator, kan er in de toekomst voor zorgen dat de datatransport in de computer met de snelheid van het licht verloopt.
Tijdens het experiment realiseerden de onderzoekers een omzetsnelheid van 1 miljard bits per seconde. De onderzoekers beweren dat ze over enkele maanden deze snelheid zelfs op kunnen schroeven naar 10 miljard bits per seconde, aldus Reuters.
Inzet van silicium voor optisch datatransport belooft niet alleen snellere computers, maar ook een veel sneller internet. Silicium is veel goedkoper dan glasvezel dat in de telecom-wereld gebruikt wordt voor datatransport. Tevens zou het materiaal en de daaraan hangende techniek een grote rol kunnen spelen in de ontwikkeling van applicaties die een hoge bandbreedte gebruiken.
Silicium is geen onbekend materiaal in de computerindustrie. Zo is het een belangrijk bestanddeel van chips. (WH)
Onderzoekers van Intel hebben een apparaat ontwikkeld dat dankzij silicium data met zeer grote snelheid omzet in lichtsignalen (infrarood) en terug. Het apparaat, een zogenaamde modulator, kan er in de toekomst voor zorgen dat de datatransport in de computer met de snelheid van het licht verloopt.
Tijdens het experiment realiseerden de onderzoekers een omzetsnelheid van 1 miljard bits per seconde. De onderzoekers beweren dat ze over enkele maanden deze snelheid zelfs op kunnen schroeven naar 10 miljard bits per seconde, aldus Reuters.
Inzet van silicium voor optisch datatransport belooft niet alleen snellere computers, maar ook een veel sneller internet. Silicium is veel goedkoper dan glasvezel dat in de telecom-wereld gebruikt wordt voor datatransport. Tevens zou het materiaal en de daaraan hangende techniek een grote rol kunnen spelen in de ontwikkeling van applicaties die een hoge bandbreedte gebruiken.
Silicium is geen onbekend materiaal in de computerindustrie. Zo is het een belangrijk bestanddeel van chips. (WH)
Intel meldt doorbraak in optische verbindingen
Intel zegt een doorbraak te hebben bereikt op het gebied van optische netwerken. De Amerikaanse chipfabrikant is erin geslaagd een optische modulator van silicium te maken die gegevens met snelheden van meer dan 1 gigabit per seconde door glasvezelkabel kan sturen. Bestaande modulators met silicium als grondstof komen niet verder dan een bandbreedte van 20 megahertz, vijftig keer trager.
De doorbraak wordt beschreven door onderzoekers van Intel die werkzaam zijn in laboratoria van het bedrijf in San Jose (Californië) en Jeruzalem (Israël). Ze hebben hun vinding gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Nature van 12 februari. Binnen een paar maanden verwacht Intel de snelheid van de modulator tot 10 gigabit per seconde te kunnen opvoeren. Daarmee zou de vinding pas echt concurrerend worden met de gangbare methode van datatransport waarbij elektronen door koperen kabels worden verstuurd.
Optische modulators worden doorgaans gemaakt van dure, moeilijk te verwerken materialen als galliumarsenide en indiumfosfide. Silicium, het gangbare basismateriaal van de halfgeleiderindustrie, kan veel makkelijker en goedkoper in grote hoeveelheden worden geproduceerd.
Het zal nog jaren duren voordat de vinding van Intel rijp is voor massaproductie. Op termijn hoopt de fabrikant optische netwerkcomponenten die nu enkele duizenden dollars kosten voor 5 tot 10 dollar te kunnen aanbieden. Pat Geslinger, hoofd technologie van Intel, noemt de ontdekking een belangrijke stap in de richting van optische apparaten die gegevens met de snelheid van het licht binnen computers transporteren. Om te beginnen heeft Intel toepassingen op het oog zoals de verbindingen tussen servers in rekencentra. Later zou de technologie ook zijn weg kunnen vinden naar pc's en consumentenelektronica. (gke)
Intel zegt een doorbraak te hebben bereikt op het gebied van optische netwerken. De Amerikaanse chipfabrikant is erin geslaagd een optische modulator van silicium te maken die gegevens met snelheden van meer dan 1 gigabit per seconde door glasvezelkabel kan sturen. Bestaande modulators met silicium als grondstof komen niet verder dan een bandbreedte van 20 megahertz, vijftig keer trager.
De doorbraak wordt beschreven door onderzoekers van Intel die werkzaam zijn in laboratoria van het bedrijf in San Jose (Californië) en Jeruzalem (Israël). Ze hebben hun vinding gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Nature van 12 februari. Binnen een paar maanden verwacht Intel de snelheid van de modulator tot 10 gigabit per seconde te kunnen opvoeren. Daarmee zou de vinding pas echt concurrerend worden met de gangbare methode van datatransport waarbij elektronen door koperen kabels worden verstuurd.
Optische modulators worden doorgaans gemaakt van dure, moeilijk te verwerken materialen als galliumarsenide en indiumfosfide. Silicium, het gangbare basismateriaal van de halfgeleiderindustrie, kan veel makkelijker en goedkoper in grote hoeveelheden worden geproduceerd.
Het zal nog jaren duren voordat de vinding van Intel rijp is voor massaproductie. Op termijn hoopt de fabrikant optische netwerkcomponenten die nu enkele duizenden dollars kosten voor 5 tot 10 dollar te kunnen aanbieden. Pat Geslinger, hoofd technologie van Intel, noemt de ontdekking een belangrijke stap in de richting van optische apparaten die gegevens met de snelheid van het licht binnen computers transporteren. Om te beginnen heeft Intel toepassingen op het oog zoals de verbindingen tussen servers in rekencentra. Later zou de technologie ook zijn weg kunnen vinden naar pc's en consumentenelektronica. (gke)
Friday, February 06, 2004
DVD-labels branden in plaats van kliederen
AMSTERDAM - Leuk, zo'n zelfgebrande DVD. Maar toch jammer dat de titel er met een dikke viltstift moet worden opgekalkt. Hewlett-Packard gaat echter een einde maken aan geklieder en goedkope plakplaatjes. Dezelfde brander die de informatie op de schijf zet, print tevens een strak label aan de bovenzijde van de disc.
Met LightScribe is het mogelijk strakke labels te branden.
De LightScribe-techniek van HP maakt het mogelijk om een zijde-achtig label te printen met een hoog contrast, een uitvinding die gebaseerd is op een speciale coating op de DVD. Na het branden van de gegevens op de schijf, kan deze worden omgedraaid om aan de andere zijde een plaatje te branden.
LightScribe zal waarschijnlijk over zes maanden op de markt komen. HP verwacht dat de brander ongeveer 10 dollar duurder zal zijn dan de branders van vandaag de dag. Voor de speciale DVD-schijfjes zal per stuk een dubbeltje meer moeten worden neergeteld.
De technologie van HP verschilt van de DiscT@2 techniek die Yamaha vorig jaar heeft geïntroduceerd. DiscT@2 brandt de CD aan de onderzijde, waardoor de hoeveelheid gegevens die op de schijf kan worden gezet afneemt.
AMSTERDAM - Leuk, zo'n zelfgebrande DVD. Maar toch jammer dat de titel er met een dikke viltstift moet worden opgekalkt. Hewlett-Packard gaat echter een einde maken aan geklieder en goedkope plakplaatjes. Dezelfde brander die de informatie op de schijf zet, print tevens een strak label aan de bovenzijde van de disc.
Met LightScribe is het mogelijk strakke labels te branden.
De LightScribe-techniek van HP maakt het mogelijk om een zijde-achtig label te printen met een hoog contrast, een uitvinding die gebaseerd is op een speciale coating op de DVD. Na het branden van de gegevens op de schijf, kan deze worden omgedraaid om aan de andere zijde een plaatje te branden.
LightScribe zal waarschijnlijk over zes maanden op de markt komen. HP verwacht dat de brander ongeveer 10 dollar duurder zal zijn dan de branders van vandaag de dag. Voor de speciale DVD-schijfjes zal per stuk een dubbeltje meer moeten worden neergeteld.
De technologie van HP verschilt van de DiscT@2 techniek die Yamaha vorig jaar heeft geïntroduceerd. DiscT@2 brandt de CD aan de onderzijde, waardoor de hoeveelheid gegevens die op de schijf kan worden gezet afneemt.
Tuesday, February 03, 2004
Hynix in flash-geheugenchips
Hynix Semiconductor gaat vanaf deze maand 512-megabit NAND flash-geheugenchips produceren. Het is de eerste stap van de Zuid-Koreaanse chipfabrikant in de markt voor flash-geheugen.
NAND flashchips worden toegepast in draagbare apparaten als digitale camera's, MP3-spelers en mobiele telefoons. De 512-megabit NAND flash-geheugenchips kunnen een uur MP3-muziek of bijvoorbeeld vierduizend krantenpagina's bevatten. Flash-geheugenchips verschillen van DRam-chips in die zin dat ze data kunnen vasthouden als bijvoorbeeld het apparaat waarin ze zijn verwerkt is uitgeschakeld. Hynix is 's werelds derde producent van DRam-chips na Samsung en Micron. (svm)
Hynix Semiconductor gaat vanaf deze maand 512-megabit NAND flash-geheugenchips produceren. Het is de eerste stap van de Zuid-Koreaanse chipfabrikant in de markt voor flash-geheugen.
NAND flashchips worden toegepast in draagbare apparaten als digitale camera's, MP3-spelers en mobiele telefoons. De 512-megabit NAND flash-geheugenchips kunnen een uur MP3-muziek of bijvoorbeeld vierduizend krantenpagina's bevatten. Flash-geheugenchips verschillen van DRam-chips in die zin dat ze data kunnen vasthouden als bijvoorbeeld het apparaat waarin ze zijn verwerkt is uitgeschakeld. Hynix is 's werelds derde producent van DRam-chips na Samsung en Micron. (svm)
Volgende Xbox wordt krachtiger dan pc
Microsoft brengt de volgende generatie van zijn spelcomputer XBox in de herfst van 2005 op de markt, om de PlayStation 3 van concurrent Sony voor te blijven. Dat meldt de San Jose Mercury News, die zich baseert op gesprekken met ontwikkelaars van computerspellen die door Microsoft geïnformeerd zeggen te zijn. Microsoft zelf geeft geen commentaar op de berichten.
De nieuwe Xbox maakt het mogelijk realistische actiespelletjes met driedimensionale weergave te spelen op 'high definition' tv's, blijkt uit de eerste gegevens. Het systeem wordt daartoe uitgerust met een grafische chip van ATI Technologies die nog hogere prestaties zal bieden dan de R400-processor die voor de pc-markt wordt uitgebracht. Daarnaast krijgt het systeem drie door IBM ontworpen processors van 64 bit uit de familie processors die in Apple's onlangs geïntroduceerde G5 PowerMac worden gebruikt.
Microsoft twijfelt volgens de ingewijden nog of de nieuwe Xbox net zoals de huidige een harde schijf krijgt of alleen flash-geheugen. Ook over de hoeveelheid geheugen en de te gebruiken dvd-techniek is nog geen definitief besluit gevallen. Ook zou Microsoft overwegen om de compatibiliteit met de huidige generatie Xbox-computers, die gebaseerd zijn op processors van Intel en Nvidia, op te geven. (jwy)
Microsoft brengt de volgende generatie van zijn spelcomputer XBox in de herfst van 2005 op de markt, om de PlayStation 3 van concurrent Sony voor te blijven. Dat meldt de San Jose Mercury News, die zich baseert op gesprekken met ontwikkelaars van computerspellen die door Microsoft geïnformeerd zeggen te zijn. Microsoft zelf geeft geen commentaar op de berichten.
De nieuwe Xbox maakt het mogelijk realistische actiespelletjes met driedimensionale weergave te spelen op 'high definition' tv's, blijkt uit de eerste gegevens. Het systeem wordt daartoe uitgerust met een grafische chip van ATI Technologies die nog hogere prestaties zal bieden dan de R400-processor die voor de pc-markt wordt uitgebracht. Daarnaast krijgt het systeem drie door IBM ontworpen processors van 64 bit uit de familie processors die in Apple's onlangs geïntroduceerde G5 PowerMac worden gebruikt.
Microsoft twijfelt volgens de ingewijden nog of de nieuwe Xbox net zoals de huidige een harde schijf krijgt of alleen flash-geheugen. Ook over de hoeveelheid geheugen en de te gebruiken dvd-techniek is nog geen definitief besluit gevallen. Ook zou Microsoft overwegen om de compatibiliteit met de huidige generatie Xbox-computers, die gebaseerd zijn op processors van Intel en Nvidia, op te geven. (jwy)
Monday, February 02, 2004
Woningsector zet druk op kabelaars
Den Haag, 11.50 uur - Een aantal woningcorporaties richt zelf een radio- en tv-distributie in uit onvrede over de terughoudendheid van de kabelsector signalen te leveren op hun glasvezelnetten. Twee woningcorporaties in Enschede bouwen een eigen systeem, een zogeheten ‘head end’, om radio- en tv-signalen te distribueren over het glasvezelnetwerk dat de gezamenlijke onderneming Casanet aanlegt. Een aantal grote woningcorporaties in het oosten en zuiden van het land tekenen binnen enkele weken een contract met Casanet om ook gebruik te maken van de signaalleveranties. In totaal gaat het om krap een miljoen woningen.
Casanet-directeur Herman van Voorst: “De onderhandelingen met de lokale kabelexploitant Essent liepen stuk, nadat duidelijk werd dat zij helemaal niet aan ons wilden leveren. Zij vroegen absurd hoge bedragen.” Andere kabelexploitanten zouden niet op de Enschedese kabel willen leveren, omdat het gebied binnen het verzorgingsgebied van Essent ligt. Casema beaamt dat tot nog toe geen RTV-signalen buiten de ‘footprint’ werden geleverd. “Er was geen behoefte aan en de infrastructuur ontbrak. We komen in een nieuwe situatie”, verklaart Gradus Vos, woordvoerder van Casema. Hij bestrijdt dat Casema niet geïnteresseerd is in levering van RTV-signalen en zegt met verschillende woningcorporaties in het eigen dekkingsgebied in gesprek te zijn.
Rob van Esch, directeur van kabelbranchevereniging Vecai, werpt het gebrek aan bereidwilligheid dat Casanet Essent toedicht, verre van zich. “De corporaties stelden zulke technische eisen dat de levering welhaast onmogelijk was.” De aankondiging van Casanet dat er met enkele woningcorporaties in de regio rond Enschede en in grote steden in Gelderland en Utrecht gesproken wordt over dit RTV-contract, betekent dat inmiddels vele woningaanbieders rondlopen met vergevorderde plannen voor het aanleggen van glasvezelnetten. (tdo/pli)
Den Haag, 11.50 uur - Een aantal woningcorporaties richt zelf een radio- en tv-distributie in uit onvrede over de terughoudendheid van de kabelsector signalen te leveren op hun glasvezelnetten. Twee woningcorporaties in Enschede bouwen een eigen systeem, een zogeheten ‘head end’, om radio- en tv-signalen te distribueren over het glasvezelnetwerk dat de gezamenlijke onderneming Casanet aanlegt. Een aantal grote woningcorporaties in het oosten en zuiden van het land tekenen binnen enkele weken een contract met Casanet om ook gebruik te maken van de signaalleveranties. In totaal gaat het om krap een miljoen woningen.
Casanet-directeur Herman van Voorst: “De onderhandelingen met de lokale kabelexploitant Essent liepen stuk, nadat duidelijk werd dat zij helemaal niet aan ons wilden leveren. Zij vroegen absurd hoge bedragen.” Andere kabelexploitanten zouden niet op de Enschedese kabel willen leveren, omdat het gebied binnen het verzorgingsgebied van Essent ligt. Casema beaamt dat tot nog toe geen RTV-signalen buiten de ‘footprint’ werden geleverd. “Er was geen behoefte aan en de infrastructuur ontbrak. We komen in een nieuwe situatie”, verklaart Gradus Vos, woordvoerder van Casema. Hij bestrijdt dat Casema niet geïnteresseerd is in levering van RTV-signalen en zegt met verschillende woningcorporaties in het eigen dekkingsgebied in gesprek te zijn.
Rob van Esch, directeur van kabelbranchevereniging Vecai, werpt het gebrek aan bereidwilligheid dat Casanet Essent toedicht, verre van zich. “De corporaties stelden zulke technische eisen dat de levering welhaast onmogelijk was.” De aankondiging van Casanet dat er met enkele woningcorporaties in de regio rond Enschede en in grote steden in Gelderland en Utrecht gesproken wordt over dit RTV-contract, betekent dat inmiddels vele woningaanbieders rondlopen met vergevorderde plannen voor het aanleggen van glasvezelnetten. (tdo/pli)
Cisco stopt met productie 802.11a-chipset
Den Haag, 9.26 uur - Cisco Systems kondigt aan de productontwikkeling en ondersteuning van de technologie van Raidata af te bouwen. Cisco nam dit bedrijf enkele jaren geleden over om zich in te kopen in de Wi-Fi-chiptechnologie. De 802.11a-variant is inmiddels echter gedateerd.
Volgens een woordvoerster van het bedrijf heeft Cisco de ontwikkeling van draadloze chipsets overigens niet hoog meer op de prioriteitenlijst staan. De nadruk komt te liggen op softwareontwikkeling. (tdo)
Den Haag, 9.26 uur - Cisco Systems kondigt aan de productontwikkeling en ondersteuning van de technologie van Raidata af te bouwen. Cisco nam dit bedrijf enkele jaren geleden over om zich in te kopen in de Wi-Fi-chiptechnologie. De 802.11a-variant is inmiddels echter gedateerd.
Volgens een woordvoerster van het bedrijf heeft Cisco de ontwikkeling van draadloze chipsets overigens niet hoog meer op de prioriteitenlijst staan. De nadruk komt te liggen op softwareontwikkeling. (tdo)